قلب شما چگونه کار می‌کند؟ از آناتومی تا بیماری‌های شایع

قلب انسان: از آناتومی تا بیماری‌های شایع – یک بررسی جامع

قلب، این موتور حیاتی بدن، یکی از شگفت‌انگیزترین و پیچیده‌ترین اندام‌های انسان است که بدون وقفه خون را به تمام نقاط بدن پمپاژ می‌کند. در این مقاله، به‌صورت جامع و دقیق به بررسی **آناتومی قلب، نحوه عملکرد آن، سیستم الکتریکی، رگ‌های مرتبط، و شایع‌ترین بیماری‌های قلبی می‌پردازیم. 

مقدمه: قلب، پمپ حیات

قلب یک عضو عضلانی توخالی است که تقریباً به‌اندازه مشت فرد بوده و در قفسه سینه، کمی متمایل به چپ، قرار دارد. این عضو روزانه حدود ۱۰۰٬۰۰۰ بار می‌تپد و نزدیک به ۸۰۰۰ لیتر خون را در بدن به گردش درمی‌آورد. عملکرد اصلی قلب، تأمین اکسیژن و مواد مغذی برای بافت‌ها و دفع دی‌اکسیدکربن و مواد زائد است.

آناتومی قلب: ساختار و اجزای تشکیل‌دهنده

قلب از چهار حفره، چندین لایه بافتی، و سیستم دریچه‌ای پیچیده تشکیل شده است:

۱. حفره‌های قلب
- دهلیز راست و چپ (حفره‌های فوقانی): خون را دریافت می‌کنند.
- بطن راست و چپ (حفره‌های تحتانی): خون را با فشار به خارج از قلب پمپ می‌کنند.
- سپتوم: دیواره‌ای عضلانی که دو نیمه راست و چپ قلب را از هم جدا می‌کند.

۲. لایه‌های دیواره قلب
- اندوکارد: لایه داخلی نازک که سطح حفره‌ها و دریچه‌ها را می‌پوشاند.
- میوکارد: لایه عضلانی ضخیم که مسئول انقباض قلب است.
- پریکارد: پرده دو لایه محافظ که قلب را احاطه کرده و از اصطکاک آن با اندام‌های مجاور جلوگیری می‌کند.

۳. دریچه‌های قلب
این دریچه‌ها از بازگشت خون به عقب جلوگیری می‌کنند:
- دریچه سه‌لتی (تریکوسپید): بین دهلیز و بطن راست.
-دریچه ریوی: بین بطن راست و شریان ریوی.
- دریچه میترال (دولتی): بین دهلیز و بطن چپ.

- دریچه آئورت: بین بطن چپ و آئورت.

نحوه عملکرد قلب: چرخه پمپاژ خون

قلب در یک چرخه منظم به نام چرخه قلبیکار می‌کند که شامل دو فاز است:

۱. فاز دیاستول (استراحت و پر شدن)
- دهلیزها خون را دریافت می‌کنند.
- دریچه‌های دهلیزی-بطنی (میترال و تریکوسپید) باز می‌شوند و خون وارد بطن‌ها می‌شود.

۲. فاز سیستول (انقباض و پمپاژ)
- بطن‌ها منقبض شده و خون را به ریه‌ها و بدن پمپ می‌کنند.
- دریچه‌های ریوی و آئورت باز می‌شوند، درحالی‌که دریچه‌های دهلیزی-بطنی بسته می‌شوند تا از بازگشت خون جلوگیری شود.

نکته: فشار خون سیستولیک (عدد بالایی) نشان‌دهنده فشار درون شریان‌ها هنگام انقباض بطن‌هاست، درحالی‌که فشار دیاستولیک (عدد پایینی) فشار درون شریان‌ها هنگام استراحت قلب را نشان می‌دهد.

سیستم الکتریکی قلب: ضربان‌ساز طبیعی

قلب برای انقباض منظم به سیگنال‌های الکتریکی نیاز دارد. این سیستم شامل:

- گره سینوسی-دهلیزی (SA): ضربان‌ساز طبیعی قلب که در دهلیز راست قرار دارد و سیگنال‌های اولیه را تولید می‌کند.
گره دهلیزی-بطنی (AV): سیگنال را با تأخیر به بطن‌ها می‌فرستد تا دهلیزها و بطن‌ها همزمان منقبض نشوند.
- دسته هیس و الیاف پورکینژ: سیگنال را در سراسر بطن‌ها پخش می‌کنند.

اختلال در این سیستم منجر به آریتمی‌های قلبی مانند فیبریلاسیون دهلیزی یا بلوک قلبی می‌شود.

رگ‌های خونی مرتبط با قلب
سیستم گردش خون شامل سه نوع رگ اصلی است:

۱. شریان‌ها
- خون اکسیژنه را از قلب به بدن می‌برند (مثل آئورت و شریان‌های کرونری).
۲. وریدها
- خون بدون اکسیژن را به قلب بازمی‌گردانند (مثل وریدهای اجوف فوقانی و تحتانی).
۳. مویرگ‌ها
- محل تبادل اکسیژن و مواد زائد بین خون و بافت‌ها هستند.

عروق کرونر:شریان‌های تغذیه‌کننده خود قلب که انسداد آن‌ها منجر به حمله قلبی می‌شود.

بیماری‌های شایع قلبی

۱. بیماری عروق کرونر (CAD)
- علت:تنگی یا انسداد عروق کرونر به‌دلیل تجمع پلاک‌های چربی.

- علائم: درد قفسه سینه (آنژین)، تنگی نفس، سکته قلبی.
- درمان: تغییر سبک زندگی، داروهای کاهنده کلسترول، آنژیوپلاستی.

۲. نارسایی قلبی
- علت: ضعف عضله قلب در پمپاژ خون.
- علائم: خستگی، تورم پاها، تنگی نفس.
- درمان: داروهای مدر، بتابلاکرها، پیوند قلب در موارد شدید.

۳. آریتمی‌های قلبی

- انواع:تاکی کاردی (ضربان سریع)، برادی کاردی (ضربان کند)، فیبریلاسیون دهلیزی.
- علائم: تپش قلب، سرگیجه، غش.
- درمان: داروهای ضدآریتمی، پیس میکر، دفیبریلاتور.

۴. بیماری‌های مادرزادی قلب
- مثال: نقص دیواره بین بطنی (VSD)، تنگی دریچه آئورت.
- درمان: جراحی ترمیمی، کاتتریزاسیون.

۵. اندوکاردیت و پریکاردیت
- علت: عفونت باکتریایی یا التهابات پرده قلب.
- علائم: تب، درد قفسه سینه، ضعف.
- درمان:آنتی‌بیوتیک‌ها، ضدالتهاب‌ها.

نتیجه‌گیری: چگونه از قلب خود محافظت کنیم؟
- رژیم غذایی سالم: کاهش چربی‌های اشباع و نمک، مصرف میوه و سبزیجات.
- ورزش منظم: حداقل ۱۵۰ دقیقه فعالیت هوازی در هفته.
- پرهیز از سیگار و الکل.
- کنترل فشار خون، دیابت و کلسترول.
- چکاپ منظم قلبی، به‌ویژه پس از ۴۰ سالگی.

قلب، این موتور بی‌وقفه زندگی، نیازمند مراقبت و توجه است. با شناخت دقیق ساختار و عملکرد آن، می‌توانیم از بروز بسیاری از بیماری‌های قلبی پیشگیری کنیم.